Czarodziejska Łysa Góra i jej rola w historii polskiej ceramiki cz. 1/2

Witajcie Kochani!

Przybywamy do Was z kolejnym wpisem;-) pragniemy przybliżyć Wam niezwykle ciekawą historię Łysej Góry, gdzie powstała Spółdzielnia Pracy Przemysłu Ludowego i Artystycznego „Kamionka”. Poraz kolejny Basia, która jest studentką drugiego roku w naszej szkole ceramiki, dzieli się z nami swoimi wrażeniami z pobytu, jakże w tym ciekawym dla wszystkich pasjonatów ceramiki miejscu. Basiu dziękujemy  :-)

W sercu Małopolski, nieopodal Tarnowa i Bochni położona jest wieś Łysa Góra, która odegrała bardzo ważną rolę w historii polskiej ceramiki.

Odwiedziłam Łysą Górę wraz z moimi przyjaciółkami ze szkoły Ceramiq. Skłoniła nas do tego wystawa „Skarby Łysej Góry”. Ekspozycja powstała z inicjatywy Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Łysogórskiej „Krakus”, a jej kuratorką i aranżerką była Natalia Kopytko, wnuczka jednego z współtwórców Kamionki. Powstało tu niewielkie muzeum poświęcone Łysej Górze i jej mieszkańcom. Na wystawie możemy podziwiać przede wszystkim wyroby Spółdzielni „Kamionka”, które w większości zostały przekazane przez mieszkańców wsi.

Wystawa nie ma stałych godzin otwarcia. Należy wcześniej umówić się z panią Janiną Nosek (tel. 793 830 173) lub Ewą Niemiec (tel. 14 665 73 38). Nas po wystawie oprowadzała Pani Janina Nosek – emerytowana nauczycielka wychowania fizycznego w Łysej Górze, pełna entuzjazmu i zaangażowania w zachowanie pamiątek po „Kamionce”. Warto posłuchać jej barwnych opowieści o historii wsi i jej mieszkańcach. W końcu to przekaz z pierwszej ręki.

Fot. Barbara Sz.

Wszystko co wydarzyło się po wojnie w Łysej Górze związane jest z osobą Franciszka Mleczki – działacza społecznego. Postanowił on przekształcić biedną galicyjską wieś, z której pochodził, w wieś modelową. Jeszcze w latach 40-tych zawitała tam elektryczność i została wybudowana gruntowa droga dojazdowa:

• W 1947 roku powstaje Spółdzielnia Pracy Przemysłu Ludowego i Artystycznego „Kamionka”. W Łysej Górze, na terenie Spółdzielni, znajdowały się złoża świetnej gliny, materiał do produkcji był więc na miejscu. Franciszek Mleczko sprowadził fachowców, poniemieckie maszyny z Dolnego Śląska i zorganizowała całą produkcję. Spółdzielnia wytwarzała na początku proste rzeczy, jak dzbanki, doniczki.
• W 1951 do Łysej Góry przyjeżdża uznany krakowski ceramik Bolesław Książek, dla którego Spółdzielnia staje się drugim a może i pierwszym domem, jak twierdzą pracownicy. Książek ma mnóstwo pomysłów, eksperymentuje ze szkliwami, nowymi technologiami, produktami, nie boi się wyzwań.
• W 1952 r. Spółdzielnia „Kamionka” wykonuje na zamówienie Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej w Warszawie kilkanaście tysięcy płytek do wystroju wnętrz lokali usługowych, barów, sklepów, zaplanowanych na parterach budynków. Żaden zakład w Polsce nie chciał się podjąć tego zadania, ale Bolesław Książek wymyślał i opracowywał prototypy płytek, a następnie wykonywały je i ręcznie malowały uczennice łysogórskiej szkoły ceramicznej. 

Fot. Barbara Sz.

W tym miejscu wypada wspomnieć a następnym fenomenie tej wsi. Przy „Kamionce” powstała szkoła zawodowa, a w roku 1964 również technikum, w której w kierunku ceramiki kształcili się ludzie z całej Polski. Szkoła cieszyła się renomą, miała bardzo wysoki poziom, wychodzili z niej świetni fachowcy. To właśnie tą szkołę kończył Stanisław Brach - profesor ASP w Warszawie, jeden z wykładowców w szkole Ceramiq.

Fotofrafia ze strony Szkoły Ceramiki Ceramiq

W pewnym momencie produkowane w „Kamionce” płyty ceramiczne zaczęły być stosowane do dekorowania nowoczesnej architektury a do podtarnowskiej wsi pod koniec lat 50. zaczęli przyjeżdżać artyści plastycy i architekci. Nowoczesny zakład, wyposażony w maszyny, piec tunelowy i wykwalifikowanych pracowników pozwalał na wypał nie tylko małych kafli, ale i dużych form. W Łysej Górze realizowano około 6 tysięcy metrów kwadratowych płyt ceramicznych rocznie, na których różni artyści rysowali całe kompozycje plastyczne.

Fot. Barbara Sz.

W 1950 roku "Kamionka" weszła również do struktury CEPLiA (późniejsza Cepelia), i jej wyroby były sprzedawane w licznych sklepach na terenie całego kraju. Były również ważnym towarem eksportowym

W latach 70. XX wieku, już po odejściu Bolesława Książka z zakładu, w "Kamionce" zaczęto także produkować wyroby ze szkła.

Fot. Barbara Sz.

Ceramika w spółdzielni „Kamionka” w Łysej Górze wykonywana była przede wszystkim z czerwonej gliny, której bogate złoża znajdowały się na terenie zakładu. Produkowano rozmaite naczynia użytkowe i dekoracyjne: dzbany, wazony, talerze, serwisy do kawy i miodu, świeczniki. Malowane wzory nawiązywały do motywów sztuki ludowej, potem wykonywano także nowoczesne dekoracje – wyroby pokrywano szkliwami eksperymentalnymi, a barwne polewy tworzyły na powierzchni naczyń abstrakcyjne układy.

Fot. Barbara Sz.

Niestety łysogórska Kamionka podzieliła los wielu polskich, wspaniałych zakładów ceramicznych. W 2008 r. spółdzielnia przeżywała poważne problemy ekonomiczne, a zainteresowanie kształceniem w szkole radykalnie spadło. Co więc dzisiaj zostało z tego miejsca? Niestety niewiele: Spółdzielnia jest w likwidacji a w budynku szkoły działa Środowiskowy Dom Samopomocy.

Ciąg dalszy nastąpi wkrótce ;-)  ----->